Đắc sủng mà khiêm nhường

Năm Vĩnh Nguyên thứ 7 (95), Đặng Tuy cùng nữ tử các nhà dòng dõi khác được tuyển vào cung. Bà cao 7 thước 2 tấc, dung mạo thập phần mỹ lệ, tả hữu đều vô cùng kinh ngạc khi trông thấy dáng vẻ của bà[5]. Khi Đặng Tuy vào cung, Hán Hòa Đế đang sủng ái Âm Quý nhân là cháu của Âm Thức (陰識) - anh cả của Quang Liệt Âm hoàng hậu, cũng là người có nhan sắc và học vấn. Theo dòng dõi, bản thân Đặng Tuy và Âm thị cũng có quan hệ họ hàng.

Năm Vĩnh Nguyên thứ 8 (96), Hán Hòa Đế lập Âm Quý nhân làm Hoàng hậu. Từ khi được phong, Âm hoàng hậu tỏ ra kiêu căng[6]. Cũng trong đợt đó, vào mùa đông, Đặng Tuy được phong làm Quý nhân, vị trí chỉ dưới Hoàng hậu, năm đó 16 tuổi[7].

Đặng Tuy từ khi làm Quý nhân rất hiểu chuyện, khiêm túc mục, tiểu tâm cẩn thận, nhất cử nhất động đều có chừng mực. Bà hầu cận Âm Hoàng hậu tròn với bổn phận, nhưng tâm tư vẫn ngày đêm nơm nớp lo sợ, sợ sẽ làm trái ý Hoàng hậu thì hậu hoạn khó lường. Khi Âm hậu có ý trách cứ, Đặng Tuy vẫn không tỏ thái độ thù địch, luôn tuân theo lễ pháp, do đó Hán Hòa Đế và cung nhân dưới quyền đều tôn trọng bà hơn. Có lần bà bị ốm, theo quy định chỉ có các hoạn quan và những người hầu hạ được ra vào chăm sóc, nhưng Hán Hòa Đế ân chuẩn cho gia đình bà vào thăm để bà mau lành bệnh. Tuy nhiên Đặng Tuy lại từ chối đặc ân này rằng:"Trong cung cấm, hành sự cần cẩn trọng, bây giờ thiếp chỉ là tần phi mà Bệ hạ cho người nhà vào thăm, sẽ tổn hại đến Thánh dự, nói Bệ hạ thiên vị thần thiếp, mà thiếp đối với kẻ dưới cũng thêm phần hỏ thẹn. Cả hai bên cùng chịu thương tổn, không nên chút nào!". Hán Hòa Đế lại nói:"Người khác đều cho rằng có thể thường xuyên ra vào cung cấm là vinh dự, mà nàng lại tự lấy đó làm điều sầu khổ, nguyện chịu thiệt thòi chứ không muốn nhận ân vinh, thật hiếm có a!"[8].

Mỗi khi có yến hội, chúng phi tần đều tranh nhau tô son điểm phấn, kim thoa trâm gắng hai quang thải bắt mắt, Thường y lụa hoa tiên minh chiếu sáng ngời ngời, chỉ riêng Đặng Tuy thích dùng áo trắng, không trang điểm, thuần khiết tự nhiên. Nếu có chiếc áo nào hơi giống áo của Âm hậu, bà luôn lập tức thay áo khác. Mỗi khi cùng lúc được diện kiến Hòa Đế với Âm hậu, Đặng Tuy đều không dám ngồi mà luôn đứng thẳng, khi Âm hậu đi rồi thì vẫn cứ như vậy cung kính lạy chào, hoàn toàn xem Âm hậu ngang với Hòa Đế, hết mực tôn sùng. Mỗi khi hầu chuyện Hòa Đế mà có Âm hậu bên cạnh, bà cũng đều cẩn thận lời nói, hỏi đến mới nói, chứ không hề dám tranh tiếng cùng Âm hậu. Hán Hòa Đế biết Đặng Tuy dụng tâm lương khổ, cảm thán mà nói:“Tu tâm dưỡng tính, lại gian nan như vậy sao?". Về sau Âm hậu cùng Hòa Đế bất hòa, mỗi lúc Hòa Đế triệu hạnh thì Đặng Tuy đều thoái thác ân hạnh, đều nói bị bệnh. Khi ấy Hòa Đế lần lượt mất đi các hoàng tử, Đặng Tuy lo lắng hậu tự không nhiều, thường tự chọn người hiền diệu dâng lên cho Hòa Đế, mong muốn hoàng gia khai chi tán diệp[9].

Hiền huệ được lập Hậu

Năm Vĩnh Nguyên thứ 13 (101), Hán Hòa Đế lâm bệnh, ở trong Chương Đức cung, có ban lệnh: "Không ai được vào nếu không được gọi".

Âm hậu thấy Hòa Đế bệnh nặng, bèn nói với mọi người rằng sau này Hòa Đế chết, mình được đắc chí trả thù Đặng Quý nhân. Có cung nữ thương Đặng Tuy bèn đi báo. Đặng Tuy ca thán: "Ta dụng tâm đối đãi Hoàng hậu, không những không được lòng cảm thương của người, lại bị xem là tội đồ. Ta tuy thân phận đàn bà, nhưng cũng xin như Chu Công thỉnh mệnh giúp bệnh Chu Vũ vương; Việt Cơ tự sát vì Sở Chiêu vương. Như thế, trên có thể báo đáp thiên ân của Hoàng đế, dưới có thể bảo toàn gia tộc họ Đặng tránh họa diệt môn, tránh cho bản thân ta bị biến thành Nhân trư nhục nhã". Ngay sau đó, bà lệnh cho cung nữ thị tỳ chuẩn bị hương án để làm lễ rồi sẽ tự sát. Nhưng người cung nữ Triệu Ngọc nghĩ ra kế hoãn binh, bèn nói dối rằng bệnh của Hoàng đế đã giảm, vì vậy bà bèn thôi tự vẫn. Ngay sau đó 2 ngày, bệnh của Hòa Đế quả nhiên khỏi hẳn[10].

Năm Vĩnh Nguyên thứ 14 (102), Âm hậu nhân làm Vu cổ mà bị phế truất. Vì việc bị phế, Âm hậu uất ức qua đời. Đặng Tuy khi đó nhiều lần thỉnh cầu Hán Hòa Đế tha thứ cho Hoàng hậu mà không thành, Hán Hòa Đế càng đối với Đặng Tuy thêm thương xót, nhưng Đặng Tuy viện cớ bệnh thập phần nghiêm trọng, thâm cư bế hộ mà cự tuyệt thị tẩm cùng Hòa Đế. Lúc này quản sự thỉnh trọng lập Hoàng hậu, Hán Hòa Đế nói:"Hoàng hậu tôn sư, cùng Hoàng đế vị của Trẫm là một thể, quý trọng ngang nhau, thừa tự tông miếu xã tắc, vì thiên hạ mẫu, không dễ dàng a! Trong hậu cung chỉ có Đặng Tuy phẩm đứng cao nhất, thực xứng là người làm chủ Hậu vị". Mùa đông năm đó, Đặng Tuy được lập làm Hoàng hậu, bà chối từ rất nhiều lần, còn tự thân viết thư nói bản thân đức mỏng hạnh bạc, không dám nhận vị trí Hoàng hậu[11].

Khi ấy, các quan lại địa phương cống tiến rất nhiều châu báu để mong Hoàng đế để ý tới. Đặng Tuy từ khi nhập chủ Trung cung, chủ trương tiết kiệm, bèn đề nghị bãi bỏ lệnh tiến cống châu báu mà chỉ yêu cầu các quan cống một ít giấy mực. Hành động đó của bà được Hán Hòa Đế khen là tiết kiệm. Khi Hòa Đế tỏ ý muốn phong cho người nhà Đặng hậu giữ chức vụ lớn trong triều, bà từ chối mà chỉ đề nghị phong anh bà là Đặng Chất giữ chức võ quan hạng trung là Dũng sĩ Trung lang tướng[12].